Andrzej Pająk

Bez poprawek Senat przyjął ustawę o ratyfikacji Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzonej w Stambule 11 maja 2011 r. Kilkugodzinna debata nad tą ustawą zdominowała pierwszy dzień posiedzenia. Jej celem jest ochrona kobiet przed wszystkimi formami przemocy oraz zapobieganie, ściganie i eliminacja przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, eliminacja wszelkich form dyskryminacji kobiet oraz wspieranie równości kobiet i mężczyzn, w tym przez wzmocnienie pozycji (usamodzielnienie) kobiet, stworzenie szeroko zakrojonych strategii na rzecz ochrony i wsparcia wszystkich ofiar przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, zapewnienie wsparcia i pomocy organizacjom i organom ścigania w celu przyjęcia zintegrowanego podejścia do kwestii eliminacji przemocy. W Konwencji zawarte są definicje najważniejszych terminów użytych w tym akcie prawnym. Są to: „przemoc wobec kobiet”, „przemoc domowa”, „płeć społeczno-kulturowa”, „przemoc wobec kobiet ze względu na płeć”, „ofiara” oraz „kobieta”. Państwa – strony Konwencji są zobowiązane do podjęcia działań niezbędnych, by promować zmiany społecznych i kulturowych wzorców zachowań kobiet i mężczyzn w celu wykorzenienia uprzedzeń, zwyczajów, tradycji oraz innych praktyk, które opierają się na idei niższości kobiety lub na stereotypowych rolach kobiety i mężczyzny. Strony mają zapewnić ofiarom przemocy dostęp do informacji oraz regionalnych i międzynarodowych mechanizmów składania skarg, wsparcie specjalistów, utworzenie odpowiedniej liczby schronisk oraz całodobowych bezpłatnych telefonów zaufania udzielających porad z zachowaniem poufności i anonimowości. Konwencja przewiduje specjalistyczną pomoc dla ofiar gwałtów i przemocy seksualnej oraz podkreśla szczególne potrzeby małoletnich świadków wszelkich form przemocy.

Z 10 poprawkami senatorowie przyjęli ustawę o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, powstałą na bazie rządowego i poselskiego projektu. Głównym celem nowelizacji jest zwiększenie ochrony spadkobierców przed niespodziewaną odpowiedzialnością za długi spadkowe przewyższające wartość odziedziczonych aktywów. W tym celu w miejsce zasady prostego przyjęcia spadku (tj. zasady odpowiedzialności nieograniczonej) wprowadza ona zasadę przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza (do wysokości wartości aktywów spadkowych). Jeśli spadkobierca w ciągu sześciu miesięcy od dnia, gdy dowiedział się o spadku, nie złoży oświadczenia o jego odrzuceniu lub przyjęciu, będzie to oznaczało przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi. Ponadto ustawa umożliwia spadkobiercom przyjmującym spadek z dobrodziejstwem inwentarza złożenie tzw. prywatnego wykazu inwentarza w sądzie na formularzu przygotowanym przez ministra sprawiedliwości lub u notariusza w formie protokołu. Oznacza to, iż spadkobierca będzie mógł samodzielnie, bez udziału komornika i biegłych, sporządzić wykaz majątku spadkowego, bez ponoszenia kosztów towarzyszących sporządzeniu spisu inwentarza. Poprawki Senatu mają charakter doprecyzowujący i redakcyjny. Jedna z nich uzupełnia zasady wzajemnych rozliczeń między spadkobiercami a zapisobiorcami windykacyjnymi z tytułu ich solidarnej odpowiedzialności za zapłacone długi spadkowe o wartości ustalone w wykazie inwentarza. Kolejna upoważnia komornika do podjęcia działań mających na celu ochronę ruchomości należącej do spadku w sytuacji ryzyka jakiegokolwiek jej naruszenia.

Bez poprawek Izba uchwaliła ustawę o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy. Był to projekt senacki. Nowelizacja wykonuje wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 26 lutego 2014 r. Trybunał zakwestionował przepis nakazujący obecność funkcjonariuszy podczas udzielania świadczeń zdrowotnych także w przypadkach, gdy nie jest to konieczne, oraz brak ustawowego określenia okoliczności umożliwiających odstąpienie od tego nakazu. Nowe przepisy przewidują, że funkcjonariusze, którzy nie wchodzą w skład personelu medycznego, nie będą obecni podczas udzielania świadczeń zdrowotnych skazanemu i tymczasowo aresztowanemu. W odniesieniu do osób skazanych zasada ta nie będzie obowiązywać w trzech przypadkach: gdy pomoc jest udzielana skazanemu uznanemu za stwarzającego poważne zagrożenie społeczne albo poważne zagrożenie dla zakładu karnego oraz skazanemu, który podczas pobytu w zakładzie karnym naruszył w poważnym stopniu dyscyplinę lub porządek, gdy personel medyczny wystąpi o taką asystę ze względów bezpieczeństwa oraz w sytuacji, gdy świadczenie zdrowotne jest udzielane poza terenem zakładu karnego. W przypadku osób tymczasowo aresztowanych funkcjonariusze będą obecni podczas leczenia aresztowanych uznanych przez komisję penitencjarną za stwarzających poważne zagrożenie, a także tych, którzy jeszcze przed tą komisją nie stanęli.

Senat wprowadził 14 poprawek do ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, wywodzącej się z projektu rządowego i poselskiego. Nowelizacja zmierza do poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym oraz zadośćuczynienia ofiarom wypadków. W tym celu wprowadza zmiany zaostrzające kary i środki administracyjne wobec kierowców prowadzących pojazdy mechaniczne w stanie nietrzeźwości albo pod wpływem środków odurzających lub w inny sposób stwarzających zagrożenie w ruchu lądowym. Kierowcy, którzy prowadzili w stanie nietrzeźwości, będą obowiązkowo pozbawiani przez sąd uprawnienia do kierowania pojazdami. Gdy zostaną złapani po raz pierwszy, utracą prawo jazdy na okres od 3 do 15 lat, a recydywiści – dożywotnio. Ponadto w stosunku do takich kierowców sąd będzie orzekał obowiązek wpłaty na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenintencjarnej od 5 do 10 tys. zł. Kierowca, który po alkoholu spowodował wypadek ze skutkiem śmiertelnym lub gdy wypadek spowoduje czyjeś kalectwo, dożywotnio straci prawo jazdy. Osoby z orzeczonym zakazem prowadzenia pojazdów będą mogły, o ile sąd uzna, że nie zagrażają one bezpieczeństwu w komunikacji, po pewnym czasie usiąść za kierownicą samochodu, pod warunkiem, że będzie on wyposażony w tzw. blokadę alkoholową. Urządzenie to ma uniemożliwiać włączenie silnika, gdy poziom alkoholu w powietrzu wydychanym przez kierowcę wyniesie 0,1 mg alkoholu w 1 dm3. Zgodnie z ustawą, jazda bez uprawnienia do kierowania pojazdami, bo zostało wcześniej odebrane przez sąd, została uznana za przestępstwo. Karą za jego popełnienie będzie grzywna, ograniczenie wolności lub do 2 lat więzienia. Z kolei w stosunku do osób złapanych na prowadzeniu samochodu bez tego uprawnienia możliwe ma być orzeczenie zakazu prowadzenia pojazdów. Ponadto ustawa przewiduje, że za przekroczenie prędkości o ponad 50 km/h prawo jazdy będzie zatrzymywane na 3 miesiące. Taka sama sankcja ma grozić za przewóz w pojazdach większej liczby osób niż określona w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Nowelizacja wprowadza badania psychologiczne osób, którym odebrano prawo jazdy w wyniku ponownego przekroczenia dozwolonej liczby punktów karnych. Senat zaproponował głównie poprawki doprecyzowujące i redakcyjne. Jedna z nich umożliwia stosowanie przepisów dotyczących rozkładania na raty i umarzania nawiązek na rzecz Skarbu Państwa także do nawiązek orzekanych na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

Jedną poprawkę wprowadziła Izba do nowelizacji ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych ustaw. Był to projekt obywatelski. Celem ustawy jest ochrona kilkuset tysięcy osób przed konsekwencjami orzecznictwa sądów administracyjnych w odniesieniu do altan na działkach w rodzinnych ogrodach działkowych. Na mocy orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 9 stycznia 2014 r. działkowiec, który zbudował na działce obiekt w myśl prawa budowlanego, ale niezgodnie z definicją altany przyjętą przez NSA, otrzymywał nakaz rozbiórki. Nowelizacja doprecyzowuje przepisy regulujące tę kwestię przez wprowadzenie definicji „altany ogrodowej”, wychodząc naprzeciw postulatom działkowców, którym groziłby zarzut dopuszczenia się samowoli budowlanej. Umożliwi ona legalizację obiektów zagrożonych rozbiórką, które będą spełniać zapisane w niej wymagania. Postępowania niezakończone do dnia wejścia w życie nowelizacji ostateczną decyzją o nakazie rozbiórki altan działkowych zostaną umorzone. Jednocześnie w przypadku wątpliwości, czy dany obiekt budowlany spełnia kryteria altany działkowej, jego właściciel będzie mógł wystąpić do nadzoru budowlanego z wnioskiem o wydanie zaświadczenia potwierdzającego zgodność z nowymi przepisami. Poprawka senacka zakłada, że z tego artykułu skreślone zostanie zdanie: „Odmowa wydania zaświadczenia następuje w drodze decyzji”. Za ten wniosek nie będzie pobierana opłata skarbowa. Ponadto wygasną wydane już ostateczne decyzje o nakazie rozbiórki altan.

Senatorowie nie wprowadzili poprawek do ustawy o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, opartej na projektach senackim i poselskim. Ma ona na celu wsparcie osób niepełnosprawnych, które prowadzą działalność gospodarczą, a także rolników niepełnosprawnych oraz rolników zobowiązanych do opłacania składek za niepełnosprawnego domownika, ubiegających się o refundację z PFRON-u składek na ubezpieczenie społeczne. W dotychczasowym stanie prawnym warunkiem uzyskania refundacji było terminowe opłacenie ich w całości – nawet krótkie przekroczenie terminu pozbawiało takiej możliwości. Nowe przepisy pozwalają na niedochowanie terminów – nie dłużej jednak niż 14 dni. W przypadkach uzasadnionych ważnym interesem dłużnika, interesem publicznym, względami gospodarczymi lub społecznymi część lub całość zaległej składki może być umorzona, rozłożona na raty lub termin jej płatności może być odroczony. Mechanizmy te mają także objąć odsetki od nienależnie pobranych kwot dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych.

Izba uchwaliła z 20 poprawkami nowelizację ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. Był to projekt rządowy. Celem nowelizacji jest ułatwienie gromadzenia i przechowywania oraz zarządzania dokumentacją elektroniczną, uproszczenie zasad postępowania z dokumentacją w przypadku współistnienia systemów elektronicznego zarządzania dokumentacją i systemu zarządzania dokumentacją na nośnikach tradycyjnych, umożliwienie wykonywania czynności kontrolnych w zakresie postępowania z dokumentacją niezależnie od umiejscowienia archiwum państwowego, uproszczenie zasad gromadzenia i zarządzania dokumentacją powstającą w związku z wykonywaniem zadań z zakresu obronności i bezpieczeństwa państwa, a także uporządkowanie przepisów dotyczących statusu pracowników Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych i archiwów państwowych. Jedna z poprawek senackich przewiduje, że państwowa sieć archiwalna oraz jednostki organizacyjne, które posiadają powierzony zasób archiwalny, państwowe biblioteki i muzea, które gromadzą i przechowują materiały archiwalne, w zakresie prowadzonej działalności archiwalnej mogłyby, na podstawie umowy zawartej z Naczelnym Dyrektorem Archiwów Państwowych lub właściwym archiwum państwowym, nieodpłatnie korzystać z systemów teleinformatycznych. Kolejna zakłada zwiększenie zakresu obowiązków Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych o wykonywanie zadań z zakresu informatyzacji podległych mu archiwów państwowych. Zgodnie z następną poprawką, kiedy gromadząca archiwa jednostka organizacyjna trwale przestaje działać, stają się one własnością państwa, wchodzą do państwowego zasobu archiwalnego i podlegają przekazaniu do właściwej jednostki państwowej sieci archiwalnej wskazanej decyzją Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych.

Senatorowie bez poprawek uchwalili ustawę o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 przygotowaną przez rząd. Był to projekt rządowy. Ustawa stanowi podstawę prawną do wprowadzenia tego programu, który został ukierunkowany na rozwój konkurencyjności i poprawę dochodów rolników. Na realizację tego programu Polska uzyska 8,598 mld euro z UE, a środki krajowe wyniosą ok. 4,915 mld euro. Ustawa uwzględnia nowe podstawy i zasady realizacji polityki rozwoju obszarów wiejskich, określone w przepisach unijnych, a wynikające z nowego podejścia do wspólnej polityki rolnej. W ustawie określono podmioty zaangażowane w realizację PROW 2014-2020 oraz ich zadania, jak również podstawowe zasady przyznawania, wypłaty i zwrotu pomocy oraz pomocy technicznej. Nowe przepisy regulują także zasady doradzania podmiotom ubiegającym się o przyznanie pomocy oraz adresatom programu. PROW 2014-2020 obejmuje takie działania jak wsparcie m.in. transferu wiedzy do rolnictwa, korzystania z usług doradczych, uczestnictwa w systemach jakości. Przewidziana jest także pomoc w przypadku wystąpienia klęsk żywiołowych, dla tzw. młodych rolników rozpoczynających działalność w gospodarstwie, wsparcie dla osób, które chcą utworzyć nowe miejsca pracy na wsi, ale poza rolnictwem. PROW zakłada także pomoc w realizacji inwestycji związanych z tworzeniem, ulepszaniem lub rozbudową wszystkich rodzajów małej infrastruktury, w tym inwestycji w energię odnawialną i oszczędzanie energii. Na unijne pieniądze mogą także liczyć rolnicy chcący współpracować w ramach grup producenckich. Inną grupę stanowią dopłaty do działań rolno-klimatyczno-środowiskowych, w tym na rolnictwo ekologiczne. Tak jak dotychczas pomoc otrzymają właściciele gospodarstw położonych na obszarach m.in. górskich. Współfinansowane będą też działania o charakterze inwestycyjnym: w gospodarstwach rolnych i przetwórstwie produktów rolnych.

Bez poprawek Izba przyjęła też ustawę o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności, której projekt przygotował rząd. Tworzy ona podstawy prawne do realizacji rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (RLKS). Jest to nowy instrument rozwoju terytorialnego Unii Europejskiej. Istotą RLKS pozostanie aktywizowanie lokalnych społeczności i włączanie ich w podejmowanie decyzji dotyczących rozwoju ich obszarów. Ustawa umożliwi skoordynowanie i ujednolicenie przyznawania pomocy w ramach RLKS. Ma także pomóc w wyborze strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (LSR), i w realizacji projektów, których celem jest m.in. rozwój przedsiębiorczości, zachowanie lokalnego dziedzictwa, walka z wykluczeniem społecznym i rozwój infrastruktury turystycznej. Ustawa określa podmioty zaangażowane w realizację RLKS, ich zadania oraz wspólne zasady realizacji rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Ustawa określa też zasady organizacji lokalnych grup działania, proces i zasady wyboru strategii rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność. Efektem ustawy ma być uruchomienie inicjatyw społecznych, które będą realizować projekty służące społeczności lokalnej, z pomocą funduszy unijnych. Jest to jedna z ustaw, które pozwalają na realizację w naszym kraju Wspólnej Polityki Rolnej.

Senat nie wprowadził również poprawek do nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, wywodzącej się z projektu rządowego. Daje ona możliwość wprowadzenia programu bioasekuracji, przygotowanego przez głównego lekarza weterynarii. Program ten ma na celu zapobieganie szerzeniu się chorób zakaźnych zwierząt. Nowela zmierza do zmniejszenia liczby gospodarstw o niskich standardach biobezpieczeństwa. Program ma być wprowadzany na terenie całego kraju lub jego części w sytuacjach zagrożenia chorobami zakaźnymi zwierząt. W programie tym mają zostać określone m.in.: choroby zakaźne, których szerzeniu się program ma zapobiegać, gatunki zwierząt objęte programem oraz obszar, na którym będzie on realizowany. Program ma także precyzować prawdopodobny czas jego trwania oraz wymagania dotyczące biobezpieczeństwa, które mają spełnić objęte nim gospodarstwa. Zgodnie z nowymi przepisami, posiadacz zwierząt w gospodarstwie będzie mógł złożyć oświadczenie, w którym zawiadomi, że gospodarstwo nie spełnia wymagań programu. Wówczas powiatowy lekarz weterynarii, po przeprowadzonej kontroli, będzie mógł zakazać wprowadzania do gospodarstwa i utrzymywania w nim zwierząt przez okres obowiązywania programu, a także wydać decyzję nakazującą zabicie lub poddanie ubojowi zwierząt w nim już przebywających. Posiadacze zwierząt będą mogli liczyć na odszkodowania z tego tytułu.

Izba przeprowadziła drugie czytanie dwóch projektów przygotowanych przez senatorów, poświęconych opłatom abonamentowym. Senatorowie odrzucili projekt ustawy o zmianie ustawy o opłatach abonamentowych, wniesiony przez grupę senatorów. Wnioskodawcy proponują w nim wprowadzenie abolicji w odniesieniu do osób zwolnionych od opłat abonamentowych, które nie dopełniły obowiązku złożenia oświadczenia o spełnianiu warunków do korzystania z tych zwolnień oraz nie przedstawiły dokumentów potwierdzających to uprawnienie. Jak czytamy w uzasadnieniu projektu, z doniesień prasowych wynika, że w stosunku do osób będących w przekonaniu, iż zostały zwolnione z mocy ustawy od obowiązku płacenia opłat abonamentowych, zostały wszczęte postępowania egzekucyjne. W skali kraju w rachubę może wchodzić kilkaset tysięcy takich osób. Średnia zaległość z tytułu niepłacenia abonamentu bez odsetek wynosi 1400 zł. Szczególnie rażące i jednocześnie urągające zasadom współżycia społecznego jest dochodzenie tych należności od osób, które ukończyły 75. rok życia. Zakres abolicji dotyczyłby zaległości powstałych w czasie obowiązywania ustawy z 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych do czasu wejścia w życie projektu nowelizacji.

Senat podjął uchwałę o skierowaniu do Sejmu projektu ustawy o zmianie ustawy o opłatach abonamentowych oraz ustawy o ewidencji ludności i dowodach osobistych, wniesionego przez kolejną grupę senatorów. Projektowana ustawa ma na celu zniesienie obowiązku składania przez osoby, które ukończyły 75. rok życia, oświadczenia o spełnianiu warunków do korzystania ze zwolnienia od opłat abonamentowych. Jak czytamy w uzasadnieniu projektu, w praktyce okazało się, że spełnienie tego wymogu jest uciążliwe i trudne dla tych osób, które m.in. ze względu na stan zdrowia często nie dopełniały tych formalności. Według danych na koniec 2013 r., proponowane rozwiązanie objęłoby około 1 mln 200 tys. osób. Dla wielu osób w tym wieku byłoby to istotne ułatwienie, gdyż ze względu na stan zdrowia czy samotne zamieszkiwanie nie zawsze mogą złożyć takie oświadczenie, a następnie ponoszą konsekwencje wynikające z niedopełnienie tego obowiązku. Projekt precyzuje, że zwolnienie od opłat abonamentowych będzie przysługiwało od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym osoba ukończy 75. rok życia. Zakłada on udostępnienie Poczcie Polskiej, która zajmuje się pobieraniem opłat abonamentowych, informacji z rejestru PESEL dotyczących osób powyżej 75. roku życia.