Andrzej Pająk

Senatorowie wprowadzili 16 poprawek do ustawy o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych. Był to rządowy projekt. Ustawa ma na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE dotyczącej ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych. Obowiązująca w Polsce ustawa z 2005 r. o doświadczeniach na zwierzętach nie uwzględnia wszystkich regulacji unijnych. Nowa ustawa ma zmniejszyć cierpienie zwierząt i ograniczyć ryzyko prowadzenia doświadczeń zbędnych. Przewiduje ona powołanie komisji etycznych: krajowej i lokalnych, które będą udzielały zgodę na prowadzenie projektów wymagających doświadczeń na zwierzętach. Zagwarantowany został udział przedstawicieli organizacji pozarządowych w tych komisjach oraz współpraca z nimi weterynarzy nadzorujących instytucje prowadzące doświadczenia. Ustawa zakłada monitorowanie stanu zwierząt laboratoryjnych. W tym celu zobowiązuje hodowców, dostawców i użytkowników do zapewnienia zwierzętom właściwej opieki weterynaryjnej. Nakłada też wymóg, zgodnie z którym wykorzystywane do badań zwierzęta mają być utrzymywane w warunkach odpowiednich dla ich gatunku, a zastosowane metody badawcze ograniczają do minimum lub eliminują ból, cierpienie i przedłużający się stres. Jeśli lekarz weterynarii stwierdzi nieprawidłowości dotyczące wykorzystania zwierząt, może doprowadzić do cofnięcia zgody na przeprowadzenie doświadczenia. O ile niedopatrzenia nie zostaną naprawione w wyznaczonym terminie, użytkownik zwierząt (a także ich hodowca lub dostawca) straci pozwolenie na działalność. Dla zapewnienia realizacji ustawy wprowadzono przepisy karne i kary administracyjne. Jedna z poprawek senackich przewiduje, że do lokalnych komisji decydujących o wykorzystaniu zwierząt do projektów zostaną wprowadzeni przedstawiciele organizacji zajmujących się ochroną praw pacjentów.

Senatorowie bez poprawek przyjęli ustawę o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy, której projekt przygotował rząd. Celem nowelizacji jest wspieranie przedsiębiorców, a dokładnie ochrona miejsc pracy w zakładach, w których wystąpiły trudności, zwłaszcza w wyniku wprowadzenia embarga przez Rosję. Wsparcie będą mogli otrzymać przedsiębiorcy, którzy ponieśli straty w działalności gospodarczej i usługowej związanej z handlem, przetwórstwem, transportem, uprawami rolnymi i hodowlą zwierząt. Minister pracy, czyli dysponent Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, przeznaczy na ten cel środki w wysokości 500 mln zł, z tego 250 mln zł w 2015 r. oraz 250 mln zł w 2016 r. Przedsiębiorca spełniający warunki uzyskania pomocy będzie mógł wnioskować o wypłatę świadczenia na częściowe zaspokojenie wynagrodzeń pracowników za czas przestoju ekonomicznego, wypłatę świadczenia na częściowe zrekompensowanie wynagrodzeń pracowników z tytułu obniżenia wymiaru czasu pracy, wypłatę środków na opłacenie składek na ubezpieczenie społeczne pracowników należnych od wypłaconych świadczeń, dofinansowanie kosztów szkoleń pracowników zatrudnionych u przedsiębiorcy w okresie przestoju lub obniżonego wymiaru czasu pracy. Z tych rozwiązań będą mogły skorzystać firmy, których obroty gospodarcze spadną o co najmniej 15 proc. w ciągu dowolnie wskazanych trzech kolejnych miesięcy kalendarzowych. Przy czym chodzi o miesiące przypadające po 6 sierpnia 2014 r. i poprzedzające dzień złożenia wniosku o przyznanie świadczeń w porównaniu do tych samych trzech miesięcy kalendarzowych roku poprzedniego.

Senat z 7 poprawkami przyjął nowelizację ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw. Był to projekt senacki. Nowelizacja wprowadza obowiązek sporządzania przez zarządy województw planów inwestycyjnych w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi jako uzupełnienia wojewódzkich planów gospodarki odpadami. Plany te będą podstawą do wydatkowania środków publicznych unijnych i krajowych na niezbędne inwestycje. Nowe rozwiązania umożliwią realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, a także regionalnych programów operacyjnych w perspektywie finansowej 2014–2020. Celem planów inwestycyjnych ma być wskazanie infrastruktury niezbędnej do osiągnięcia zgodności z unijnymi dyrektywami w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, w tym wdrożenia hierarchii sposobów postępowania z odpadami, osiągnięcia wymaganych poziomów przygotowania do recyklingu oraz ograniczenia składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji. Jedna z poprawek Senatu zakłada, że regionalną instalacją do przetwarzania odpadów komunalnych musi być zakład o mocy przerobowej wystarczającej do przetwarzania odpadów z obszaru zamieszkałego przez co najmniej 120 tys. mieszkańców. Kolejna poprawka umożliwia przekazanie zmieszanych odpadów komunalnych do ponadregionalnej instalacji do przetwarzania takich odpadów.

Senatorowie wprowadzili 19 doprecyzowujących i redakcyjnych poprawek do ustawy o zmianie ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych oraz niektórych innych ustaw, której projekt opracowali posłowie. Nowelizacja reguluje w sposób kompleksowy sprawy związane z wdrożeniem przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej dotyczącej promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych. Zmiany mają doprowadzić do zakończenia postępowania Komisji Europejskiej przeciwko Polsce w tej sprawie. Ustawa wprowadza zmiany, które sprowadzają się do zmian definicji np. „uznanego systemu certyfikacji”, „świadectwa” czy „poświadczenia” na takie, które gwarantują spełnienie kryteriów zatwierdzonych przez KE. Do ustawy dodano też przepisy precyzujące poszczególne kryteria, które powinny spełniać biokomponenty, a które składają się na kryteria zrównoważonego rozwoju. Zmiany zostają również wprowadzone do Prawa energetycznego, a mianowicie minister gospodarki zostaje zobowiązany do udostępnienia każdemu informacji o kosztach i korzyściach wynikających ze stosowania urządzeń i systemów grzewczych, chłodzących i energetycznych wykorzystujących energię ze źródeł odnawialnych.

Bez poprawek izba przyjęła ustawę o rybołówstwie morskim, wywodząca się z projektu rządowego. Dostosowuje ona prawo krajowe do rozwiązań unijnych i zastępuje akt z 2004 r. Rozszerzona zostaje definicja rybołówstwa morskiego. Dotychczas był to połów organizmów morskich do celów zarobkowych. Obecnie czynności te mają zostać nazwane rybołówstwem komercyjnym, a szersze pojęcie rybołówstwa morskiego obejmie także połowy rekreacyjne, dokonywane dla celów naukowych lub szkoleniowych oraz zarybianie. Połowy komercyjne będą mogły być prowadzone wyłącznie przez statki rybackie wpisane do rejestru, mające licencję i zezwolenie połowowe. Wpisy będą następowały w drodze decyzji administracyjnej, a za rejestr ma być odpowiedzialny minister ds. rybołówstwa.

Senat nie zgłosił poprawek do ustawy o zmianie ustawy o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych, która powstała na bazie projektu poselskiego. Nowelizacja zmniejsza ustawowe ograniczenia w dysponowaniu indywidualną kwotą mleczną w przypadku otrzymania kwoty z rezerwy krajowej – znosi zakaz zbycia oraz oddania w używanie całości lub części kwoty indywidualnej przed upływem dwóch lat od dnia wydania decyzji o jej przyznaniu. Nowela ma umożliwić lepsze wykorzystanie indywidualnych limitów i zminimalizować kary za nadprodukcję. Przewiduje także uchylenie przepisu zgodnie, z którym w przypadku zawarcia umowy zbycia prawa do kwoty indywidualnej, 5 % kwoty stanowiącej przedmiot umowy przechodzi do krajowej rezerwy. Sprzedawane kwoty w całości będzie otrzymywał kupujący, a te, które już są w krajowej rezerwie, będą mogły być rozdzielone na producentów, którzy odkupili limity wcześniej.

Senatorowie wprowadzili 9 poprawek do ustawy o zmianie ustawy o transporcie kolejowym oraz niektórych innych ustaw, której projekt przygotowały komisje sejmowe. Nowelizacja zakłada, że w celu przyspieszenia inwestycji kolejowych PKP PLK będą mogły czasowo, bez konieczności wywłaszczenia, korzystać z nieruchomości niezbędnej do modernizacji czy przebudowy infrastruktury. Ponadto zostaną uproszczone procedury administracyjne na etapie przygotowań do inwestycji. Dotyczy to szybszego pozyskiwania decyzji lokalizacyjnych czy pozwoleń na budowę. Nowela przewiduje też finansowanie bądź współfinansowanie z pieniędzy publicznych zakupu lub modernizacji pojazdów kolejowych PKP PLK przeznaczonych do diagnostyki, utrzymania, naprawy lub budowy infrastruktury kolejowej oraz przeznaczonych do prowadzenia działań ratowniczych. PKP będzie mogła wykorzystać środki ze sprzedaży akcji lub udziałów na sfinansowanie kosztów inwestycji lub remontów dworców kolejowych i wsparcia finansowego spółek utworzonych przez PKP S.A. Ustawa ma także przyczynić się do zwiększenia liczby przewozów intermodalnych przez obniżanie kosztów korzystania z infrastruktury kolejowej przez innych przewoźników. Jedna z poprawek senackich wprowadza termin 14 dni na wypłatę odszkodowania za nieruchomość zajętą w związku z budową linii kolejowej, bięgnący od ostatecznej decyzji o ustaleniu odszkodowania. Kolejna poprawka umożliwia ukaranie organu wydającego zgodę m.in. na inwestycje kolejowe karą pieniężną w wysokości 500 zł za każdy dzień zwłoki. Trzecia poprawka doprecyzowuje, że nieruchomości zajęte na inwestycje kolejowe stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego w zależności od tego, kto złożył wniosek w tej sprawie.

Senatorowie zdecydowali ponadto o wniesieniu do Sejmu trzech senackich projektów ustaw.

Projekt ustawy zmieniającej ustawę – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawę o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw został wniesiony przez senacką Komisję Ustawodawczą. Projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Projekt wprowadza zmiany przepisów dwóch artykułów kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, bowiem w ocenie TK nie przewidują one możliwości ustanowienia obrońcy oraz prawa wglądu do akt na etapie czynności wyjaśniających w przypadku osoby, wobec której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. Zdaniem Trybunału, są to pominięcia legislacyjne. Prawo do obrony jest jedną z podstawowych zasad procesu karnego i elementarnym standardem demokratycznego państwa prawnego. Prawo to ma wymiar materialny (obejmuje wszystkie gwarancje procesowe, które umożliwiają podejrzanemu lub oskarżonemu prezentowanie własnego stanowiska, czyli np. prawo wglądu do akt), jak i formalny, sprowadzający się do prawa korzystania z pomocy obrońcy. Gwarancje płynące z konstytucyjnego prawa do obrony odnoszą się nie tylko do postępowania karnego normowanego przepisami k.p.k., ale także do wszelkich postępowań o charakterze represyjnym, a więc penalnych (niezależnie od ich stadium), w tym postępowania w sprawach o wykroczenie. Podstawowym skutkiem senackiego projektu będzie przywrócenie stanu konstytucyjności w sferze regulowanej przepisami procedury wykroczeniowej.

Druga propozycja Senatu to projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, który został przygotowany przez senacką Komisję Ustawodawczą. Także i ta projektowana ustawa stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Trybunał opowiedział się za podjęciem działań ustawodawczych zmierzających do usunięcia nieprawidłowości w postępowaniach karnych, w których osoby małoletnie, pokrzywdzone w wyniku przestępstwa jednego z rodziców lub obojga rodziców, reprezentowane są przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy. Pozostawienie możliwości reprezentacji dziecka przez jedno z rodziców w procesie karnym toczącym się przeciwko drugiemu z rodziców może rodzić nieprawidłowości dwojakiego rodzaju. Z jednej strony istnieje niebezpieczeństwo, że jedno z małżonków, powodowane relacją emocjonalną, zaniecha podjęcia odpowiednich kroków procesowych przeciwko współmałżonkowi, czego ofiarą będzie dziecko. Z drugiej strony – gdy między małżonkami zachodzi konflikt, zwłaszcza znajdujący swój wyraz w żądaniu rozwodu, zarzut popełnienia przestępstwa przez współmałżonka przeciwko dziecku staje się najbardziej oczywistym dowodem jego winy. Stąd też istnieje niebezpieczeństwo instrumentalnego potraktowania pokrzywdzenia dziecka jako argumentu w sporach między małżonkami. Według TK, ingerencja w relacje między rodzicami a dziećmi, polegająca na obligatoryjnym pozbawieniu jednego z rodziców prawa do reprezentowania dziecka w procesie karnym toczącym się przeciwko drugiemu z rodziców, powinna być dokonana ze względu na nadrzędną wartość, jaką w tym przypadku jest dobro dziecka. Projekt senacki ma na celu wzmocnienie ochrony praw małoletnich reprezentowanych przez kuratorów, w tym małoletnich mających status pokrzywdzonych w postępowaniach karnych toczących się przeciwko któremukolwiek z ich rodziców. Określa on, iż kuratorem może zostać ustanowiony adwokat lub radca prawny, a jeżeli stopień skomplikowania sprawy tego nie wymaga, także przedstawiciel organizacji pozarządowej posiadający wyższe wykształcenie prawnicze. Wprowadzenie czynnika profesjonalnego ma sprzyjać wyjaśnieniu sprawy, a przede wszystkim dobru dziecka. Udział adwokatów oraz radców prawnych w postępowaniu karnym będzie sprzyjał pełnej realizacji zasady prawdy materialnej. Będą oni bardziej odporni na ewentualne naciski ze strony rodziców małoletniego, którzy – niezależnie od układu procesowego i relacji panujących w danej rodzinie – zawsze są emocjonalnie zaangażowani w takich przypadkach.

Trzeci senacki projekt to projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, wniesiony przez grupę senatorów. Został on opracowany przez działającą przy Rzeczniku Praw Dziecka Komisję Kodyfikacyjną Prawa Rodzinnego i ma na celu ograniczenie naruszania prawa dziecka do wychowania przez oboje rodziców. Potrzeba zmiany wynika z konieczności zagwarantowania dziecku rodziców, którzy rozwodzą się albo żyją w rozłączeniu, jego naturalnego prawa do wychowania przez ich oboje. Prawo to jest uznane przez ratyfikowaną przez Polskę w 1991 r. Konwencję o prawach dziecka. Proponowana zmiana jest zatem konsekwencją uznania praw dziecka do utrzymywania kontaktów z rodzicami oraz zmierza do zapewnienia w systemie prawa rodzinnego spójnego pod tym względem uregulowania. Obowiązujące rozwiązania zawarte w k.r.o. powodują, że w przypadku braku porozumienia małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, sąd jest zmuszony do ograniczenia władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców. Regulacja ta zakłada automatyzm rozstrzygnięcia, co z jednej strony ogranicza zakres autonomii sędziowskiej, a z drugiej w wielu postępowaniach prowadzi do zaostrzenia konfliktów między rodzicami. Takie uregulowanie może prowadzić do wydawania orzeczeń krzywdzących rodzinę, a zwłaszcza dziecko. Zgodnie z projektem ustawy, w pierwszej kolejności o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie powinni decydować sami rodzice w drodze pisemnego porozumienia. W przypadku nieosiągnięcia porozumienia albo, gdy nie będzie ono zgodne z dobrem dziecka, sąd, kierując się prawem dziecka do kontaktu z obojgiem rodziców oraz mając na względzie jego dobro, rozważy pozostawienie obojgu rodzicom pełnej władzy rodzicielskiej jako rozstrzygnięcia, które co do zasady najlepiej zapewnia dziecku możność wychowywania go przez rodziców i utrzymywania z nimi kontaktów. Analogicznie, jak w świetle dotychczas obowiązujących przepisów, dopiero po stwierdzeniu, że w okolicznościach konkretnej sprawy nie byłoby to zgodne z dobrem dziecka, sąd będzie mógł powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka. Ponadto projekt znosi nałożony na sąd obowiązek rozstrzygania o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Na zgodny wniosek stron, sąd pozostawi rodzicom dziecka swobodę w kształtowaniu tych kontaktów.