W Senacie w dniu 15 marca 2016 r. dyskutowano o funkcjonowaniu administracji publicznej w Polsce z uwzględnieniem różnorakich aspektów i uwarunkowań. Konferencję zorganizowała Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej, której wiceprzewodniczącym jest senator Andrzej Pająk, wspólnie z Wydziałem Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej.
Przewodniczący komisji samorządu senator Piotr Zientarski, przypominając przepisy konstytucji dotyczące samorządu terytorialnego, zaznaczył, że samorząd wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone dla organów innych władz publicznych, a konstytucja za podstawową jednostkę samorządu uznaje gminę. Senator wskazał też na konstytucyjne zasady odnoszące się do samorządu, m.in. praworządność, subsydiarność, decentralizację, korporacyjny charakter jednostek samorządu terytorialnego, unitarność państwa polskiego, jawność funkcjonowania administracji publicznej, a także adekwatność i równość finansowania.
Prace Senatu I kadencji nad reformą samorządową przypomniał jej współtwórca Jerzy Stępień. Wskazał też na motywy wyboru polskiego modelu samorządu w kontekście wschodniego i zachodniego paradygmatu władzy publicznej. Jak mówił, obywatele zachodniej Europy w przeciwieństwie do wschodniej mają wpływ na kształt władzy centralnej i lokalnej. Obowiązuje tam też zasada lex est rex. Na Wschodzie wszystko zależy od centrum, a prawem jest wola władcy. Jego zdaniem taka bariera cywilizacyjno-kulturowa utrudnia wprowadzenie samorządu na przykład na Ukrainie.
W ocenie zastępcy przewodniczącego sejmowej Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej posła Jacka Protasa reforma samorządowa to najlepsza reforma ustrojowa przeprowadzona po 1989 r. „Z tego ustroju możemy być dumni. Stanowi on wzór dla wielu krajów budujących demokrację i samorząd” – dodał. Wskazał też na rolę Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego, której jako marszałek województwa warmińsko-mazurskiego był członkiem. Zadaniem komisji jest wypracowywanie wspólnego stanowiska w sprawach dotyczących samorządu. Rozpatruje ona wszystkie projekty aktów prawnych – zarówno ustaw, jak i rozporządzeń zawierających rozwiązania odnoszące się do samorządu, ale tylko, jak podkreślił poseł Jacek Protas, rządowych. Uzgodnieniu nie podlegają projekty poselskie czy komisyjne.
O zasadzie jawności działania administracji publicznej przy podejmowaniu uchwał przez organy poszczególnych jednostek samorządowych mówiła prof. Anna Gołębiowska z Wydziału Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej. Przypomniała, że przy podejmowaniu uchwał przez rady gminy i powiatu obowiązuje zasada głosowania jawnego, a w wypadku sejmiku wojewódzkiego – także jawnego imiennego. Tylko głosowanie imienne pozwala wyborcom uzyskać informację, jak głosują i za czym opowiadają się ich przedstawiciele. Dlatego prof. Anna Gołębiowska postulowała wprowadzenie jednolitych zasad głosowania we wszystkich jednostkach samorządu i obowiązku publikacji w Biuletynie Informacji Publicznej imiennych wykazów głosowań radnych wraz ze wskazaniem przedmiotu głosowania. O kwestiach związanych z dostępem obywateli do informacji publicznej mówiła też dr Adrianna Bartnik z Wydziału Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej.
Prof. Helena Pietrzak z Zakładu Prawa Cywilnego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego do głównych wad administracji publicznej zaliczyła nepotyzm i korupcję, spory kompetencyjne, nadmiar luk prawnych, brak unormowań podstawowych pojęć istotnych dla jej funkcjonowania. Na powszechność uchybień organów administracji wskazują sądy administracyjne, 1/3 zaskarżonych decyzji lub postanowień jest przez nie wycofywana z obiegu prawnego. Aby mieć dobrą administrację, potrzeba zmian procedur, szczególnie poprzez podwyższenie standardów, czyli dotrzymywanie terminów, czynny udział stron w postępowaniu, przejrzystość procedur czy stałość reguł i prawa.
Dr Katarzyna Dzieniszewska-Naroska z Wydziału Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej na podstawie przeprowadzonych badań omówiła kolejne fazy konfliktu między burmistrzem a radą gminy, poprzedzające referendum w sprawie odwołania burmistrza. Zwróciła uwagę, że bezpośrednią przyczyną konfliktu jest wynik wyborów skutkujący brakiem stabilnej większości w radzie wspierającej organ wykonawczy lub utrata tej większości w trakcie kadencji. Podkreśliła, że referenda na wniosek rady gminy w większości mają przyczyny polityczne, dokładnie takie same, jak przy referendach na wniosek mieszkańców.
Na zależność między konkurencyjnością Polski a działaniami administracji publicznej wskazała dr Agnieszka Tomczak z Wydziału Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej. W jej opinii dla poprawy pozycji naszego państwa potrzebne są: wsparcie kapitału krajowego, zapewnienie 2% PKB na prace badawczo-rozwojowe, wspieranie zarządzania ryzykiem, zmiany sytemu edukacji i wychowania (edukacja w dziedzinie zarządzania), docenianie talentów, ochrona i promocja polskich marek, budowanie zaufania społecznego, doskonalenie form zachęt stosowania innowacji w biznesie, np. poprzez ulgi podatkowe, a także inicjowanie i wspieranie transferu wiedzy.
O konieczności zarządzania zrównoważonym rozwojem społeczno-gospodarczym przez jednostki samorządu terytorialnego mówił prof. Eugeniusz Sobczak z Wydziału Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej. Jego zdaniem takie działania są potrzebne, aby poprawić konkurencyjność danego regionu. Ważnymi elementami zarządzania są planowanie i kontrola zarządcza, ciągłość i systematyczność działań, stabilność, partnerstwo publiczno-prawne. Prof. Eugeniusz Sobczak przedstawił też wyniki diagnozy rozwoju samorządów na przykładzie 302 miast.
Z kolei prof. Katarzyna Szczepańska z Wydziału Zarzadzania Politechniki Warszawskiej mówiła o zarządzaniu jakością w administracji publicznej. Jak zaznaczyła, w strategii „Sprawne państwo 2020” zostały określone cechy zarządzania, takie jak: przejrzystość, efektywność, współpraca, zaangażowanie i partycypacja, ale realizacja celów strategii wymaga przyjęcia określonej koncepcji zarządzania. Według prof. Katarzyny Szczepańskiej koncepcja kompleksowego zarządzania jakością i zarządzanie w administracji stanowią wystarczającą podstawę do opracowania modelu zarządzania jakością w sektorze publicznym.
Dr Elżbieta Kotowska z Wydziału Administracji i Nauk Społecznych Politechniki Warszawskiej przypomniała, że celami polityki budżetowej jednostek samorządu terytorialnego są: poprawa jakości życia mieszkańców oraz skuteczności i efektywności gospodarowania środkami publicznymi (wyższa jakość świadczonych usług przy niższych kosztach ich wytworzenia), a także budowa społeczeństwa obywatelskiego. Osiągane są one dzięki instrumentom prawno-administracyjnym (stabilne i przejrzyste prawo, otoczenie instytucjonalne, transparentność decyzji administracyjnych władz lokalnych, kształtowanie pozytywnych relacji z mieszkańcami), planistycznym (strategie, plany inwestycyjne i finansowe), ekonomiczno-finansowym (dochody i wydatki jednostek samorządu), infrastrukturalnym (infrastruktura techniczna, system kanałów przepływu informacji między władzą lokalna a mieszkańcami) i personalnym (odpowiedzialność za realizację zadań).
Podczas konferencji mówiono także m.in. o partycypacji w sprawach budżetowych w samorządzie terytorialnym, zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego oraz wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii w samorządach, budowaniu systemu zarządzania urzędami administracji publicznej czy statusie prawnym skarbnika jednostek samorządu terytorialnego.
